Vlaamse terracotta buste, ca. 1660

Kenmerken van de buste

De Vlaamse terracotta buste van een vrouw met een schandmasker, waarbij ze haar tong uitsteekt, vertoont verrassend vrije vormen met een intrigerende betekenis. Het gebruik van schandmaskers, ook wel gezichtskooien genoemd, behoorde tot de strafmaatregelen, waaronder ook de schandpaal, -stoel, -mantel, -kooi, brandmerken en stokslagen vielen. In middeleeuws Europa werd het dragen van deze maskers opgelegd als straf, voordat gevangenisstraffen gebruikelijk werden. De doelstelling van dergelijke straffen was het beschadigen, vernederen en bespotten van de veroordeelde. Pas in de achttiende eeuw raakten dergelijke straffen in onbruik.

De persoon die deze straf onderging, werd publiekelijk door de stad of het dorp geleid of op een plein tentoongesteld, waar het opgehitste publiek hem bespotte en bekogelde met rottend fruit en paardenvijgen. Dit leidde vaak tot het gooien van stenen en andere harde voorwerpen, waarbij het masker bescherming bood tegen ernstige verwondingen of zelfs de dood van de weerloze gestrafte. De duur van het dragen van het masker was afhankelijk van de aard van de misdaad, de persoon en de locatie. Het schandmasker werd vooral gebruikt om vrouwen te straffen die de openbare orde verstoorden door roddels, beledigingen en leugens.

Het uitsteken van de tong in deze buste symboliseert belediging, dwaasheid, onkuisheid of onbeschoftheid. Dit gebaar was al in de vroege middeleeuwen toepasselijk bij duivels uit de hel, maar ook bij zondaars, heidenen en gulzigaards. Bijvoorbeeld in voorstellingen van de Passie waar heidenen hun tong uitsteken naar Christus. In deze specifieke voorstelling staat de uitgestoken tong symbool voor vulgariteit, obsceniteit en dwaasheid, waarbij de tong en dikke lippen symbolisch de grens tussen het fysieke en het spirituele, binnen en buiten, vertegenwoordigen.

Met deze uitleg over de twee meest opvallende elementen in de buste lijkt het waarschijnlijk dat deze bestemd was voor een dolhuis of gevangenis. Het Dolhuys was een instelling waar in vroegere eeuwen mensen met psychische aandoeningen en oproerkraaiers werden opgesloten.

Specificaties

• Afmetingen: hoogte 28,5 cm; breedte 34 cm; diepte 24 cm;

• Materiaal: terracotta

Beschikbaarheid

Dit zeldzame object is een van de unieke stukken in de collectie van Broess Antiques. Neem contact met ons op voor meer informatie.